MISSCHIEN BEN IK WEL EEN GELEGENHEIDS-COMPONIST
Speech door Mayke Nas, september 2017
To learn? To listen? To think? To invent? To try to catch fleeting dreams? To challenge thoughts and opinions? To question likes and dislikes? To practice patience? To look for beauty? To look for meaning? To jump through hoops? (...)
Verliefd op geluiden
door Joke Dame, september 2008
Het moment dat je in de zaal zit en de lichten even bij je uitgaan, dat is vaak niet te duiden. Het gaat over hoge kwaliteit of een geniale vondst. Op zo’n moment denk je: dit is het, (...)
Steentjes in de vijver gooien
door Vrouwkje Tuinman, februari 2007
Een werk voor zes strijkers, waarvan één er niet in slaagt te beginnen en de andere vijf zich hoorbaar daaraan ergeren. Mayke Nas schreef met 'Z.O.Z.' een werk dat buiten de gebaande muziekpaden gaat. (...)
Misschien ben ik wel een gelegenheidscomponist
door Anthony Fiumara, november 2006
Laatst moest ik een lezing geven over mijn werk, over waar ik mee bezig ben als componist. Toen bedacht ik me ineens: misschien ben ik wel een gelegenheidscomponist. En dat bedoel ik dan niet pejoratief. (...)
10 redenen om te componeren
door Thea Derks, juli 2003
Pas afgelopen juni studeerde ze af aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag. Toch componeerde Mayke Nas al voor het tv-progamma 'Reiziger in muziek' en het Asko Ensemble. (...)
Donemus Nieuwsbrief, november 2006
Laatst moest ik een lezing geven over mijn werk, over waar ik mee bezig ben als componist. Toen bedacht ik me ineens: misschien ben ik wel een gelegenheidscomponist. En dat bedoel ik dan niet pejoratief. Misschien kijk ik bij iedere gelegenheid opnieuw hoe ik die het beste in kan vullen."
Een gelegenheidscomponist. Er zullen weinig kunstenaars zijn die zichzelf zo zouden durven te noemen" of die zo genoemd zouden willen worden. Maar uit de mond van Mayke Nas (1972) klinkt het als een geuzennaam. Gelegenheidscomponist, dat betekent voor Nas niet schrijven voor de eeuwigheid, maar je realiseren dat je als kunstenaar in een premièrecultuur opereert: "Driekwart van je stukken wordt één keer gespeeld en dan gaan ze de kast in. Op naar het volgende stuk!"
Nas spreekt - en componeert trouwens ook - met een vrolijke frisheid die je in eerste instantie op het verkeerde been zou kunnen zetten. Neem bijvoorbeeld haar website, waar ze doodleuk 'tien redenen om te componeren' opsomt. Naast 'tijd rekken' (nummer 1), 'problemen zoeken' (2) en 'sex, drank & gebakken ganzenlever' (7) noemt Nas ook 'belofte' en 'nergens anders voor deugen' (respectievelijk nummer 5 en 8). Een gelegenheidscomponist met een grote mond en een klein hartje.
Van improvisatie naar rationele technieken
Dat Nas nergens anders voor deugde, ontdekte ze naar eigen zeggen pas aan het eind van de middelbare school. Ze groeide op als jongste telg van een familie van kunstenaars: haar grootvader Louis Toebosch is behalve componist ook befaamd organist, haar tante Moniek Toebosch maakte naam als beeldend kunstenares en performer. Die familie is altijd belangrijk geweest voor Nas: "Er was altijd muziek in huis. Ik weet niet of het professioneel musiceren expliciet werd aangemoedigd, maar het is wel zo dat ik bij de concerten van mijn grootvader voelde dat er iets bijzonders gebeurde. Louis was een geweldig improvisator. Misschien was ik daar als kind wel het meest van onder de indruk, dat hij aan het orgel ging zitten en het gewoon uit zijn mouw schudde. Ik vroeg me altijd af hoe hij dat in godsnaam deed. Hoe wist hij nou waar hij heen ging, wat zijn volgende noot was? Ik wilde snappen wat daar gebeurde. In die tijd improviseerde ik zelf vaak aan de piano. Zo knutselde ik mijn eerste stukken in elkaar."
Nas zegt dat zij die intuïtie steeds meer is gaan wantrouwen tijdens het componeren. Ze werkt nog wel met het gevoel van timing dat hoort bij het improviseren. Maar voor de constructie van een stuk gebruikt ze rationelere technieken en beslissingen. "Ik voel me wat dat betreft veel meer verwant met Moniek dan met Louis", aldus Nas. "Louis zit aan zijn schrijftafel en heeft nog geen idee hoe het stuk er uit gaat zien. Als ik naar zijn stukken luister, vind ik dat het van hot naar her springt. Met Moniek heb ik de conceptuele kant gemeen, het radicaal durven zijn, het durven doen van dingen waarvan je niet zeker weet of ze zullen werken maar die iets waanzinnigs zouden kunnen opleveren."
Zoektocht naar nieuwe ervaringen
Die belofte van een waanzinnig stuk heeft bij Nas alles te maken met klank. Hoewel haar recente werk een sterke ritmische component heeft, zegt de componiste dat ze ritmisch voortgedreven muziek over het algemeen te gemakkelijk vindt. En dat ze er op dit moment over aarzelt of ze op deze weg wil doorgaan. Reich, Glass en Adams zijn nou eenmaal niet haar favoriete componisten. Wie dan wel? "Helmut Lachenmann", zegt Nas zonder aarzelen. "Tot voor anderhalf jaar hoorde je zijn invloed duidelijker. Bijvoorbeeld in (W)here, wat ik voor het Asko Ensemble maakte en dat ik misschien wel mijn beste werk tot nu toe vind. Voor dat stuk ben ik het diepst in mijn voorstellingsvermogen gedoken. Het was doodeng om te maken, maar ik heb het idee dat ik daar in concept en klank wat heb bereikt dat ik uit geen enkel ander stuk ken. Mijn fascinatie met nieuwe muziek ligt sowieso in de zoektocht naar nieuwe ervaringen. Je kunt gaan bungee-jumpen om te ervaren wat je nog nooit hebt gevoeld, je kunt op reis gaan. Maar ik denk dat nieuwe muziek die aantrekkingskracht ook heeft. Je kunt er ineens iets horen waarvan je niet wist dat het kon bestaan."
Muziek als maatpak
Voor het lef waarmee Nas in (W)here de onzekerheid is ingedoken, deinst ze naar eigen zeggen soms terug: "Ik vind componeren sowieso heel lastig. Het is moeilijk in te schatten of het gaat werken wat je opschrijft. En ik wil dat het werkt. Ik zoek soms houvast bij een paar zekerheden. Dan kan ik daaromheen dingen uitproberen waarvan ik nog niet weet of ze wel zo prachtig zullen uitpakken als ik denk. Ik heb het idee dat ik dat in het algemeen meer moet durven. En dat ik in mijn laatste stukken teveel heb geprobeerd de gelegenheid te benutten."
En daar komt de gelegenheidscomponist weer om de hoek kijken. Nas is een componiste die zich tijdens het proces voortdurend een voorstelling probeert te maken van de musici, het publiek en zelfs het programma waarin het werk geprogrammeerd is. Dat levert muziek als een maatpak op, maar het zorgt er ook voor dat ze bepaalde experimenten bewust uitsluit. "Pas achteraf kan ik zo'n stuk beoordelen: was het een stuk dat goed werkte voor de gelegenheid, of heeft het mijn eigen droom dichterbij gebracht?"
Wauw-effect
Nas beweegt zich in haar muziek voortdurend op die scheidslijn tussen concept en klank. Haar werk gaat altijd uit van een idee, dat ook buitenmuzikaal kan zijn. Maar zodra ze begint te schrijven, wil ze dat het goed klinkt. Muziek maken die alleen vanuit het concept klanken genereert, zonder acht te slaan op de schoonheid van de klank, wil ze niet. "Mijn enthousiasme voor muziek zit vooral in de geluiden die ik hoor en waarvan ik denk: wauw wat is dat voor geluid! En zo is het instrumenteren van een stuk een groot deel van het plezier van het componeren."
Meer nog dan het oorspronkelijke concept wil Nas juist dat wauw-effect bij het publiek sorteren. Het staat de luisteraar vrij om zijn eigen ideeën over haar werk te hebben " van een beetje dubbelzinnigheid houdt Nas wel.
Zelf wordt ze soms ook op het verkeerde been gezet, door luisteraars en musici die dingen uit haar stukken halen die ze er zelf niet in hoorde. Zo kondigde een radiopresentator haar No reason to panic - een entr'acte-muziek voor het Concertgebouworkest - af met de zin dat het publiek kennelijk vermaakt wilde worden. Entertainment tijdens het changement, zo werd No reason to panic door de verslaggever genoemd. "Daar schrok ik in eerste instantie van", zegt Nas. "Entertainment?! Dat wil ik niet! Maar al snel dacht ik: het publiek vermaken? Natuurlijk wil ik dat óók."